Op 20 september 2025 woon ik in Loods 6 tijdens Rencontres International een lezing bij van Dora Garciá. De lezing wordt meteen gevolgd door een presentatie van een recente film van haar hand, (Revolution, fulfil your promise) Red Love. Het is toeval dat ik hoor van haar aanwezigheid in Amsterdam. De documentaire ga ik ook bekijken, hoewel ik me later realiseer dat ik in Galerie Ellen de Bruine al een (gevlochten) staartje van meekreeg. Zowel de lezing als de film zijn zeer geslaagd en ik vind het fijn om na te denken over de indruk die beide op mij maken. Dora Garciá maakt zich sterk voor een eigentijds feminisme en zet me daarmee aan om te reflecteren op mijn eigen positie; Ben ik een feministe? Voel ik me betrokken bij de strijd? Ja, luidt het korte antwoord. De beschrijving van wat feminisme werkelijk voor mij betekent zal echter wat meer ruimte vergen.
Omdat dit artikel in hoofdzaak een bespreking is van de visie, werkwijze, films en gedachten van Garciá, begin ik bij de lezing. Die was spannend en een beetje geheimzinnig omdat ik moest nadenken over de bedoeling van de kunstenaar. Uiteindelijk blijken performance/lecture en documentaire op een mooie manier op elkaar aan te sluiten, maar daarmee loop ik op mijn conclusies vooruit.
De lezing vindt plaats in de grote ruimte van Loods 6 die voor de gelegenheid van het festival een grassige make-over heeft gehad. Er ligt een levende, natte grasmat in het donker op de grond (thema ‘natuur’). Met ijzeren banken en stoelen zijn kleine arena’s gemaakt en op schermen aan de muur worden verschillende videowerken getoond. In de grootste arena met bankjes van verschillen niveaus zitten wij. Het schemert. Er staat een beeldscherm waarop de lecture wordt aankondigt en een felle lamp als op een avondlijk voetbalveld verlicht het gezicht van de kunstenaar. Garciá verdeelt readers onder de aanwezigen, straks lezen we om beurten de kleine stukken tekst voor die zij voor ons heeft uitgezocht: Een brief van de Russische activiste Aleksandra Kollontai aan haar man, – Kollontai verkondigt aan het begin van de 20e eeuw ideeën over vrije liefde, maar heeft toch moeite met het feit dat haar man is vreemdgegaan, ze is verdrietig en onzeker; een stukje brief van Roza Luxemburg uit 1905, zij is wanhopig, zij eindigt haar brief met de uitspraak: Politics is inane Baal worship, driving people of their own obsession of mental rabies – to sacrifice their entire excistence; een tekst van Clara Zetkin met een reactie ven Lenin op de liefdes-ideeën van Kollontai, hij sabelt ze neer; een brief van Hannah Arendt aan haar ex-geliefde Martin Heidegger; een stuk uit de speech die Silvia Rivera lid van S.T.A.R. (Street Transvesite Action Revolutionair) uitsprak tijdens de New York City’s Christopher Street Liberation Day Rally in 1973; Angela Davis, Audre Lorde: REVOLUTION NOW! Besluit Rivera haar brief en de reader: Gimme a ‘G’! Gimme an ‘A’! Gimme an ‘Y’! Gimme a ‘P’! Gimme an ‘O’! Gimme a ‘W’! Gimme an ‘E’! Gimme a ‘R’! GAY POWER!
We zitten in het grassige decor, lezen en luisteren naar deze ‘Letters of Disappointement’, zoals Garciá ze noemt; brieven van activisten uit verschillende tijden die samen een verzameling vormen die nog steeds in omvang toeneemt (Verzamelen is ‘work in progress’). De sfeer is aangenaam en brengt me terug naar de feministische werkgroepen van mijn studietijd. Ik begrijp niet onmiddellijk wat Garciá met ‘disappointement’ bedoelt. De vrouwen die de brieven schreven, zijn activisten, ze zijn teleurgesteld en moe. Moe van de strijd en ze voelen zich verraden, soms door vrienden die dichtbij staan en andere vrouwen, soms door activisten en revolutionairen waarvan zij steun hadden verwacht. Zetkin memoreert de uitspraken van Lenin die op vertrouwde machowijze het idee van vrije liefde van Kollontai ontkent. Hij zegt over haar ‘glas of water theorie’ – seks is net zo eenvoudig en noodzakelijk is als ‘het drinken van een glas water’ – dat deze (…) completely un-Marxist (is), and moreover, anti-social. (…) Of course, thirst must be satified. But will the normal man in normal circumstances lie down in the gutter and drink out of a puddle, of out of a glass with a rim greasy form many lips?
Dat de activistische vrouwen teleurgesteld zijn is duidelijk, toch is zijn de oorzaken van die gevoelens, en zelfs de aard ervan heel verschillend. Hoe verbind ik de vermoeidheid van Luxemburg, met de hindernissen die Angela Davis en Audre Lorde moeten nemen? Hoe verbind ik de strijdbaarheid van Silvia Rivera met het verraad van de ideeën van Kollontai? In zekere zin geeft de sterke, levendige documentaire (Revolution, fulfil your promise) Red Love daar antwoord op.
De film Red Love start met het levensverhaal van Kollontai. Zij vocht tijdens de Russische revolutie aan de zijde van Lenin en werd in 1923 benoemd als ambassadeur. In 1926 vertrekt ze naar Mexico, waar zich ook een revolutie voltrekt. De documentaire begint bij de imprint die zij in Mexico naliet. Aan de hand van gesprekken met vrouwen die de geschiedenis van de Mexicaanse revolutie goed kennen en bijzondere objecten en documenten uit een archief wordt een eerste indruk geschetst van wie zij was, wat haar ideeën waren en het belang van die ideeën voor de vrouwenstrijd in Mexico. De tijd verstrijkt en de film bestrijkt een tijdsspanne van bijna honderd jaar; drie, vier feministische golven: Hoe zijn ze met elkaar verbonden? Wat is de situatie nu? De zichtbare geschiedenis en die die achter dit masker van zichtbaarheid schuil ging, hoorbaar is in de stemmen van de oudere vrouwen die over de geschiedenis en de gearchiveerde objecten vertellen. Strijd en revolutie, het socialisme van destijds en dat van nu, de jaren zeventig, de jaren negentig, 2024: De filmverhalen zitten vol strijdlust en levensmoed, vol slimme, enthousiaste, soms getraumatiseerde jonge en oudere vrouwen en transpersonen. Hun frisse energie houdt je op de been.
De film is aanstekelijk omdat de beelden suggestief zijn en héél precies. Dit komt deels door de montage die door Garciá zelf wordt gedaan. In een vraaggesprek na afloop van de vertoning van de documentaire vertelt zij dat zij zelf niet filmt. Dat doet een cameravrouw. Zij zelf is verantwoordelijk voor de montage en het verhaal, en schroomt niet om de première uit te stellen, als de montage in haar ogen nog niet perfect is. Via de montage houdt Garciá haar grip op de verhaallijn die niet eenvoudig is. Ze is een optelsom van verschillende verhaalonderdelen die de kunstenaar op haar tocht om de film te maken heeft gezien, verhaalonderdelen en verbanden die consequent maar soms ook vluchtig ineengrijpen, alsof zij iets vertellen wil dat maar moeilijk in woorden kan worden gezegd. Het levert een veelzeggende gelaagdheid op die aan realiteitszin raakt. Ik denk aan de bladerende handen van de vrouwen in het archief die oude kranten tonen vol socialistische houtdrukken en de mooie kwetsbare jurk, die langzaam vanuit het vloeipapier omhoog gehouden wordt. Op de achtergrond klinkt een vertelstem, soms zie je een kort moment van het daadwerkelijk interview, en de geschiedenis van de archiefstukken vermengt zich, met de geschiedenis van de sprekende vrouw, en onze ervaringen nu. Ik kijk naar de film en geniet van de gehandschoende handen die het papier betasten, zelden was een documentaire zo tactiel. Grappig is de uitspraak over enkele slogans op een lijst uit de jaren zeventig. Zij worden nog steeds, vrijwel letterlijk als onderdeel van de vrouwenstrijd gebruikt. Is er echt zo weinig verandert?
Die vraag naar samenhang en verandering lijkt in de film centraal te staan. Vrouwenrechten, het recht op abortus, het recht op vrije liefde, op een vrije beschikbaarheid over je lichaam, het recht bescherming tegen geweld wordt in de dominante systemen nog altijd naar de achtergrond gedrukt. Of dit systeem nou wordt ingegeven door religieuze regels, door geldstromen en kapitaal, door kolonialisme, racisme of socialisme, de beschikbaarheid over het eigen lichaam, het vrouwenlichaam komt achteraan. Daar, bij die teleurstelling sluit Garciá’s begrip en interesse voor transpersonen aan. De perversiteit van maatschappelijk bepaalde gendereisen komen via hun levenservaringen cru en expliciet naar voren. In Vrouwen en kleren uit 2014 kom ik een ontroerend interview met de Engelse schrijver en transactivist Juliet Jacques tegen. Juist omdat het gesprek in eerste instantie over kleding gaat, is de dubbele moraal zo schrijnend. Het is nooit goed, niet als je je te vrouwelijk kleed, niet als je te mannelijk bent. Dit maakt je kwetsbaar. Jacques beschrijft een avondwandeling: Hé, ben jij nou een vrouw of een kerel? Ik wapperde gewoon met mijn hand en liep weg. Maar het was doodeng: Er opent zich een sociale leegte waarin je als het ware minder bent dan een vrouw en minder dan een man. Dat is echt doodeng. Als je als man wordt gezien en een andere man is kwaad op je, dan wil hij waarschijnlijk op de vuist. Daar kun je rekening mee houden – mijn tactiek was wegrennen. En als ze je als vrouw zien, hebben ze misschien nog een beetje respect voor je. Maar als ze je zien als iets wat van een veel lagere orde is dan die twee. – Dan kan er van alles gebeuren. [1]
Terug naar (Revolution, fulfil your promise) Red Love, de film van Garciá en haar teleurstelling. Dit blijkt een diffuus en fluïde begrip. Het is de teleurstelling over wat nog niet gelukt en bereikt is, direct gecombineerd met de bewondering voor de jonge en oudere vrouwen die zich bezig houden met de strijd. Het een liefde voor de strijd zelf, het gebeuren, het enthousiasme dat niet persé aan heldere principes en regels gebonden is. Het is het besef dat groepen uit individuen bestaan, die ieder voor zich en samen proberen om de wereld te veranderen. Bij deze bewondering voor de strijd wil ik aanhaken. Activistisch ben ik niet, maar ik deel de sympathie voor de strijd. Ik deel de fascinatie voor vrouwen en mensen die zich sterk maken en ontsnappen aan dominante systemen; De vrouwen in de film van Garciá, Garciá zelf, oudere vrouwen Andreas Burnier (ook in haar anti-abortus standpunt), Pauline Oliveros en de jonge vrouwen. Vrijheid en zelfbestemming staan centraal.
De documentaire loopt op haar einde en je krijgt nog enkele bijzondere beelden te zien. Van een Mexicaanse transvrouw met de enorme vlecht (het staartje van de film dat ik meekreeg in de galerie) die een ode brengt aan een oudere transicoon. Huiveringwekkende beelden van een protestactie van vrouwengroepen terwijl de oproerpolitie achter grote schermen op hen wacht. Wenn ich mir was wünschen dürfte / käm ich in Verlegenheit / Was ich mir denn wünschen sollte / Eine schlimme oder gute Zeit [2] Als de film wegdraait klinkt een lied uit de jaren dertig van de vorige eeuw en wijst opnieuw op alle ambivalenties van de strijd.
Dora Garciá, Performance reading, Saturday sept. 20th. 2025
Dora Garciá, (Revolution, fulfil your promise) Red Love, Exp. Documentary ׀4k colour ׀1:35:00 ׀Spain / Belgium, Mexico ׀2024
[1] Vrouwen & kleren, Sheila Heti, Heidi Jlavits, Leanne Shapton, Overamstel 2014
Het boek is een compilatie van interviews over kleding en de dagelijkse ervaring van mode. De tekst wordt begeleidt door foto’s van modeobjecten die vrouwen thuis bewaren.
[2] Wenn ich mir was wünschen dürfte werd in 1931 gecomponeerd door Friedrich Hollaender en gezongen door Marlene Dietrich. Hij maakte ook de muziek voor Der Blauwe Engel. Ik herinner me het lied vooral uit de film ‘The Night Porter’ (1974) van Liliana Cavani, met Charlotte Rampling en Dirk Bogarde.
