Creativiteit, wat is dat? Wat vermag het? Hoe ontstaat het? Dat fantasievolle, vernieuwende, vindingrijke maken? Is het iets dat strikt aan het individu gebonden is, of is de uiteenzetting met een verleden noodzakelijk; spiegelt het nieuwe zich altijd aan het bestaande, dat wat ouder en meer ervaren is? Deze complexe en moeilijk te beantwoorden vraag speelt een belangrijke rol in de nieuwe film van Semâ Bekirović Once an Alien die ik op tijdens een voorbezichtiging zag en die 2 juni 2023 in A Rose is A Rose in Amsterdam in première zal gaan.

Voorjaar 2022 zag ik bij galerie Ellen de Bruijne in Amsterdam de expositie, For every word an emergence of entropy and a call for reconstruction waar vier kunstenaars aan deelnamen, te weten Anne-Lise Coste, Daniele Formica, Dora García en Klaas Kloosterboer. En hoewel Ik de titel onmogelijk vond (Ik weiger het aan de thermodynamica ontleende begrip entropy simpelweg met ‘wanorde’ te vertalen), bleef de expositie ‘hangen’. De impact van de achterliggende gedachte ervan was zo groot, dat ik er ook een jaar later nog over schrijven wil. Er diende zich bovendien een tweede reden aan om dit te doen: Anne-lise Coste had afgelopen maart een solo met nieuw werk bij Galerie Ellen de Bruijne en in het MUHKA in Antwerpen is tot eind mei 2023 een retrospectief van het werk van Dora Garcia te zien.  

Op een prachtige & bescheiden kaart (iets kleiner dan giroformaat) staat op de voorzijde in kleine letters (times new roman als ik het goed heb) de tekst make yourself a home. Op de achterkant van de kaart noteerde Just Quist de begeleidende teksten bij de werken van zijn recente expositie Media Sails. Deze tentoonstelling vindt, zoals wel vaker het geval is bij exposities van Quist, op een bijzondere locatie plaats: het Albert van Abbehuis, een villa tegenover de hoofdingang van het gelijknamige museum in Eindhoven. Daar, waar meestal presentaties plaatshebben van designers en architecten, is in de woonkamer aan de voorzijde van het huis Former Office te gast, een organisatie van de kunstenaars Teun Jansen en Erwin Thomasse.

In een korte periode bekeek ik achtereenvolgens drie collectie-exposities: ‘Ontdek het moderne’ in het Gemeente Museum in Den Haag (Kunstmuseum); ‘A lasting Truth is Change’ in het Van Abbemuseum in Eindhoven, en ‘Every Day, some day and other stories (1950-1980)’ het tweede deel van de trilogie van de collectie van het Stedelijk Museum in Amsterdam. Het vergelijk van deze drie is interessant. Niet alleen omdat het iets zegt over het tentoonstellingsbeleid en toekomstbeeld van de respectievelijke musea, ook omdat het verleden meespreekt.

Toe-eigening heeft een janus-kop. Zonder het enthousiasme van de kunstenaars zou de schoonheid van veel objecten niet gezien zijn, zouden de objecten in de musea niet meer zijn geweest dan wetenschappelijke objecten en trofeeën. Maar door de toe-eigening zijn evenzeer aspecten in het duister verloren geraakt. Emile Nolde gaat naar Nieuw Guinea maar aan zijn werken kan je niet zien wat hij van de mensen vond. In tegendeel, de ‘mooie’ vrij letterlijke tekeningen, lijden af van zijn meningen en van wat anderen op het eiland deden. Het enthousiasme van Kirchner voor objecten uit Afrika, komt niet ten gunste van aandacht voor de situatie van mensen in bijvoorbeeld het variete. De entree van exotische kleuren en vormen, leidt niet tot kennis van het koloniale systeem, en de manier waarop overheden zich economisch vestigen en hun belangen verdedigen. Door de asymmetrie van de verhouding, economisch, sociaal politiek, blijft een groot deel van het leven van de ander uit zicht. Nieuwsgierigheid en ontmoetingen zijn noodzakelijk voor het ontwikkelen van cultuur, maar gelijkwaardigheid is nodig om van toe-eigening een positieve ervaring te maken.

Eigenlijk kan ik me niet herinneren waar en wanneer ik het boekje ‘Aristoteles’ Over kleuren kocht. Het is in ieder geval in 2000 bij Damon verschenen en ik schafte het aan omdat het onder andere een essay van Peter Struycken bevat met de titel Enkele Oudgriekse denkbeelden over kleur. Hoewel ik tevreden was over mijn aanschaf kon ik er niet onmiddellijk mee uit de voeten. Nu, enkele jaren later, haal ik het weer tevoorschijn. Vanwege mijn wandelingen en vanwege een nieuwe expositie van Peter Struycken bij Andriesse Eyck, die de titel Afstemming heeft.

Tegen de achtergrond van de aangescherpte krakerswet kijk ik naar het werk van Van Oldenborgh. Het begint met aandacht voor een stuk geschiedenis. Een actie van een groep Caribisch-Nederlandse activisten die tussen 1974 en 1976 meer dan honderd (Bijlmer)flats kraakten. Dit was een van de vroegste uitingen van Surinaams activisme, wat niet bij iedereen bekend is. Vervolgens maakt van Oldenborgh een stap naar het nu. Ze nodigt naast de activisten van het eerste uur, eigentijdse activisten uit, krakers, mensen van de Univeristy of Colours, mensen die de acties van We are Here, en enkele mensen die betrokken waren bij het bouwen van Tripolis. Ze spreken in een van de drie gebouwen van Aldo van Eyck over huizen, kraken en racisme

… Misschien moest ik daarom aan dit voorval denken, toen ik besloot om ‘Beyond Aesthetics’ van de Nigeriaanse schrijver en Nobelprijswinnaar Wole Soylinka te bespreken. Een niet al te dik boek, zo’n 150 pagina’s, verschenen in 2019 bij Yale University Press. Wole Soyinka pleit voor een Afrikaans gevoel van eigenwaarde én een zichtbare, hoorbare plek in de wereldcultuur. Hij vertelt een divers, wervelend, soms bitter, relativerend en altijd humoristisch verhaal onder auspiciën van de Yoruba-god Ogun, de god van de lyriek, de oorlog en de metallurgie, en zijn tegenspeler Esu, de schalkse god van de verwarring.

Het komt niet zo vaak voor dat je de mogelijkheid hebt om in één week meerdere tentoonstellingen van dezelfde kunstenaar te zien. Ik volg Milena Bonilla van een lezing op de expositie Elsewhere Within Here bij Framer Framed in Amsterdam, naar de expositie Eden Hotel in Tale of a Tub in het badhuis van het Justus van Effenblok in Rotterdam.

Menemen-mory heet het project van Öğüt dat dus niet uitsluitend over de stad en haar stenen structuren gaat, maar vooral over mensen en herinneringen. Hoe die herinneringen aan straten en gebouwen kleven is nog steeds een vraag. De gebouwen en de stenen zelf maken de herinnering slechts ten dele. Soms, zoals bij traumatisch gebeurtenissen, lijken zij wat geschiedde te bewaren. De architectuur en stadsstructuur als drager van geschiedenis. Maar ‘hard’ is die relatie niet, omdat er ook weer andere gebeurtenissen plaatsvinden, en andere groepen mensen komen, die dezelfde plekken op andere manieren gebruiken. Het zijn mensen die herinneringen maken en nodig hebben, het zijn mensen die vergeten en / of onthouden. Daarom is een gesprek en een ontmoeting voor het stadsbeeld onontbeerlijk.