Hosen haben Röcke an, het gebeurt niet vaak dat ik zomaar geraakt wordt door kunst die ik helemaal niet kende en eigenlijk volledig tot het verleden hoort. In dit geval ben ik onmiddellijke enthousiast als ik de beelden zie van de vrouwen die in 1984 voor de eerste keer samenkomen. Zij delen meer dan vrije tijd, vormen niet zomaar een feministisch praatgroep. Ze delen een verlangen, een verlangen naar vrijheid, naar inzicht en helderheid, naar activiteit. Ze vervelen zich en hebben besloten om niet naar het Westen te gaan.

Op donderdagavond ga ik naar de opening van de open studio’s van de Rijksakademie in Amsterdam. Ik loop er wat verwaaid bij. Het is koud en ik moet veel onthouden over de vijftig kunstenaars en presentaties. Er zijn lezingen, films en performances. Het maakt mijn bezoek tot een risicovol avontuur. Ik loop door het gebouw met z’n kale, labyrintische gangen en z’n ruïne-achtige studio’s, wit weliswaar, maar ook relatief ontoegankelijk. Natuurlijk, er staat informatie op de bordjes naast de deur en je kunt via de website de stemmen van de kunstenaars beluisteren, maar de meeste kunstenaars hebben al een aardige presentatiegeschiedenis achter de rug en wat zij tonen is slechts het puntje van de ijsberg, één fragment uit hun lange onderzoekstrajecten en werkprocessen. Kortom dit wordt geen ‘onafhankelijk’ verslag. Het is niet eens een impressie. Het is enkel een persoonlijke, en dus willekeurige keuze van een aantal kunstenaars en presentaties die me opvielen.  

Creativiteit, wat is dat? Wat vermag het? Hoe ontstaat het? Dat fantasievolle, vernieuwende, vindingrijke maken? Is het iets dat strikt aan het individu gebonden is, of is de uiteenzetting met een verleden noodzakelijk; spiegelt het nieuwe zich altijd aan het bestaande, dat wat ouder en meer ervaren is? Deze complexe en moeilijk te beantwoorden vraag speelt een belangrijke rol in de nieuwe film van Semâ Bekirović Once an Alien die ik op tijdens een voorbezichtiging zag en die 2 juni 2023 in A Rose is A Rose in Amsterdam in première zal gaan.

Voorjaar 2022 zag ik bij galerie Ellen de Bruijne in Amsterdam de expositie, For every word an emergence of entropy and a call for reconstruction waar vier kunstenaars aan deelnamen, te weten Anne-Lise Coste, Daniele Formica, Dora García en Klaas Kloosterboer. En hoewel Ik de titel onmogelijk vond (Ik weiger het aan de thermodynamica ontleende begrip entropy simpelweg met ‘wanorde’ te vertalen), bleef de expositie ‘hangen’. De impact van de achterliggende gedachte ervan was zo groot, dat ik er ook een jaar later nog over schrijven wil. Er diende zich bovendien een tweede reden aan om dit te doen: Anne-lise Coste had afgelopen maart een solo met nieuw werk bij Galerie Ellen de Bruijne en in het MUHKA in Antwerpen is tot eind mei 2023 een retrospectief van het werk van Dora Garcia te zien.  

Op een prachtige & bescheiden kaart (iets kleiner dan giroformaat) staat op de voorzijde in kleine letters (times new roman als ik het goed heb) de tekst make yourself a home. Op de achterkant van de kaart noteerde Just Quist de begeleidende teksten bij de werken van zijn recente expositie Media Sails. Deze tentoonstelling vindt, zoals wel vaker het geval is bij exposities van Quist, op een bijzondere locatie plaats: het Albert van Abbehuis, een villa tegenover de hoofdingang van het gelijknamige museum in Eindhoven. Daar, waar meestal presentaties plaatshebben van designers en architecten, is in de woonkamer aan de voorzijde van het huis Former Office te gast, een organisatie van de kunstenaars Teun Jansen en Erwin Thomasse.

In een korte periode bekeek ik achtereenvolgens drie collectie-exposities: ‘Ontdek het moderne’ in het Gemeente Museum in Den Haag (Kunstmuseum); ‘A lasting Truth is Change’ in het Van Abbemuseum in Eindhoven, en ‘Every Day, some day and other stories (1950-1980)’ het tweede deel van de trilogie van de collectie van het Stedelijk Museum in Amsterdam. Het vergelijk van deze drie is interessant. Niet alleen omdat het iets zegt over het tentoonstellingsbeleid en toekomstbeeld van de respectievelijke musea, ook omdat het verleden meespreekt.

Toe-eigening heeft een janus-kop. Zonder het enthousiasme van de kunstenaars zou de schoonheid van veel objecten niet gezien zijn, zouden de objecten in de musea niet meer zijn geweest dan wetenschappelijke objecten en trofeeën. Maar door de toe-eigening zijn evenzeer aspecten in het duister verloren geraakt. Emile Nolde gaat naar Nieuw Guinea maar aan zijn werken kan je niet zien wat hij van de mensen vond. In tegendeel, de ‘mooie’ vrij letterlijke tekeningen, lijden af van zijn meningen en van wat anderen op het eiland deden. Het enthousiasme van Kirchner voor objecten uit Afrika, komt niet ten gunste van aandacht voor de situatie van mensen in bijvoorbeeld het variete. De entree van exotische kleuren en vormen, leidt niet tot kennis van het koloniale systeem, en de manier waarop overheden zich economisch vestigen en hun belangen verdedigen. Door de asymmetrie van de verhouding, economisch, sociaal politiek, blijft een groot deel van het leven van de ander uit zicht. Nieuwsgierigheid en ontmoetingen zijn noodzakelijk voor het ontwikkelen van cultuur, maar gelijkwaardigheid is nodig om van toe-eigening een positieve ervaring te maken.

Eigenlijk kan ik me niet herinneren waar en wanneer ik het boekje ‘Aristoteles’ Over kleuren kocht. Het is in ieder geval in 2000 bij Damon verschenen en ik schafte het aan omdat het onder andere een essay van Peter Struycken bevat met de titel Enkele Oudgriekse denkbeelden over kleur. Hoewel ik tevreden was over mijn aanschaf kon ik er niet onmiddellijk mee uit de voeten. Nu, enkele jaren later, haal ik het weer tevoorschijn. Vanwege mijn wandelingen en vanwege een nieuwe expositie van Peter Struycken bij Andriesse Eyck, die de titel Afstemming heeft.