Als ik aankom in Rongwrong in de Binnen Bantammerstraat is het is nog vroeg. Ik maak een praatje en krijg een vrolijke cocktail en werp een blik op het kunstwerk boven. We wachten. Straks zal het voller worden. Becket Flannery zal de tekst voordragen die hij voor de publicatie bij deze expositie met werk van Jason Dodge heeft geschreven.
De geluidsdocumentaire Expedition Content van Veronica Kusumaryati en Ernst Karel heeft veel bij me losgemaakt. Het was een bijzondere ervaring wat betreft de reikwijdte en impressie van geluid en een impuls om na te denken over kolonialisme. Daarmee vul ik het eerste deel van dit artikel. In het tweede deel besteed ik aandacht aan nieuwe geluidspraktijken. Dan ga ik in op de films van Véréna Paravel en Lucien Castaing-Taylor en het werk van Semâ Bekirović en Vibeke Mascini.
Ik wilde nog een keer de expositie van Rien Monshouwer zien (naamgenoot, geen familie). De Zaal toont een overzicht. Er is werk uit verschillende perioden. Het hangt in de grote, hoge zaal, naar ik meen een voormalig kerkgebouw. De eerste indruk is goed, maar ik heb tijd en rust nodig om tot een oordeel over de samenhang te komen. Ik dwaal door de ruimte, loop langs het werk. In de grote zaal hangen vooral schilderijen – abstract, conceptueel – en er staat één installatie; in de ruimte achter, een videofilm van een interview met Monshouwer, daartussen en daarboven tekeningen, collages en nog wat kleinere schilderijen.
Hosen haben Röcke an, het gebeurt niet vaak dat ik zomaar geraakt wordt door kunst die ik helemaal niet kende en eigenlijk volledig tot het verleden hoort. In dit geval ben ik onmiddellijke enthousiast als ik de beelden zie van de vrouwen die in 1984 voor de eerste keer samenkomen. Zij delen meer dan vrije tijd, vormen niet zomaar een feministisch praatgroep. Ze delen een verlangen, een verlangen naar vrijheid, naar inzicht en helderheid, naar activiteit. Ze vervelen zich en hebben besloten om niet naar het Westen te gaan.
Zondag 24 oktober 2021 bezoek ik samen met enkele vrienden Broken Circle / Spiral Hill, een ‘earthwork’ (aardwerk) van Robert Smithson (1938-1973). Het werd in 1971 aan de rand van een zandafgraving in de buurt van Emmen geplaatst in het kader van Sonsbeek Buiten de Perken. Het is een bijzonder bezoek, niet alleen vanwege het 50 jarige-jubileum, maar vooral vanwege het mysterieuze, onbekende achterafbestaan van het werk. Het werk is gemaakt in het kader van een spraakmakende expositie en blijven staan, ergens aan de rand van een grote kuil. Toegankelijk was het slechts zelden. Voor het grootste deel van haar bestaan lag het daar gewoon op een industrieel terrein dat commercieel geëxploiteerd wordt, waar werklui zware machines bedienen, graafmachines, shovels, vrachtwagens, helmen op, handschoenen en laarzen aan, terwijl het regent en de zon schijnt, waait en de tijd verstrijkt. De heuvel is soms schoon, dan overwoekerd. De bomen op de taluds onttrekken het werk aan het zicht: aanwezig, afwezig, verschijnend, verdwenen, een schaduwbestaan.
Op donderdagavond ga ik naar de opening van de open studio’s van de Rijksakademie in Amsterdam. Ik loop er wat verwaaid bij. Het is koud en ik moet veel onthouden over de vijftig kunstenaars en presentaties. Er zijn lezingen, films en performances. Het maakt mijn bezoek tot een risicovol avontuur. Ik loop door het gebouw met z’n kale, labyrintische gangen en z’n ruïne-achtige studio’s, wit weliswaar, maar ook relatief ontoegankelijk. Natuurlijk, er staat informatie op de bordjes naast de deur en je kunt via de website de stemmen van de kunstenaars beluisteren, maar de meeste kunstenaars hebben al een aardige presentatiegeschiedenis achter de rug en wat zij tonen is slechts het puntje van de ijsberg, één fragment uit hun lange onderzoekstrajecten en werkprocessen. Kortom dit wordt geen ‘onafhankelijk’ verslag. Het is niet eens een impressie. Het is enkel een persoonlijke, en dus willekeurige keuze van een aantal kunstenaars en presentaties die me opvielen.
Creativiteit, wat is dat? Wat vermag het? Hoe ontstaat het? Dat fantasievolle, vernieuwende, vindingrijke maken? Is het iets dat strikt aan het individu gebonden is, of is de uiteenzetting met een verleden noodzakelijk; spiegelt het nieuwe zich altijd aan het bestaande, dat wat ouder en meer ervaren is? Deze complexe en moeilijk te beantwoorden vraag speelt een belangrijke rol in de nieuwe film van Semâ Bekirović Once an Alien die ik op tijdens een voorbezichtiging zag en die 2 juni 2023 in A Rose is A Rose in Amsterdam in première zal gaan.
Voorjaar 2022 zag ik bij galerie Ellen de Bruijne in Amsterdam de expositie, For every word an emergence of entropy and a call for reconstruction waar vier kunstenaars aan deelnamen, te weten Anne-Lise Coste, Daniele Formica, Dora García en Klaas Kloosterboer. En hoewel Ik de titel onmogelijk vond (Ik weiger het aan de thermodynamica ontleende begrip entropy simpelweg met ‘wanorde’ te vertalen), bleef de expositie ‘hangen’. De impact van de achterliggende gedachte ervan was zo groot, dat ik er ook een jaar later nog over schrijven wil. Er diende zich bovendien een tweede reden aan om dit te doen: Anne-lise Coste had afgelopen maart een solo met nieuw werk bij Galerie Ellen de Bruijne en in het MUHKA in Antwerpen is tot eind mei 2023 een retrospectief van het werk van Dora Garcia te zien.
Op een prachtige & bescheiden kaart (iets kleiner dan giroformaat) staat op de voorzijde in kleine letters (times new roman als ik het goed heb) de tekst make yourself a home. Op de achterkant van de kaart noteerde Just Quist de begeleidende teksten bij de werken van zijn recente expositie Media Sails. Deze tentoonstelling vindt, zoals wel vaker het geval is bij exposities van Quist, op een bijzondere locatie plaats: het Albert van Abbehuis, een villa tegenover de hoofdingang van het gelijknamige museum in Eindhoven. Daar, waar meestal presentaties plaatshebben van designers en architecten, is in de woonkamer aan de voorzijde van het huis Former Office te gast, een organisatie van de kunstenaars Teun Jansen en Erwin Thomasse.
In een korte periode bekeek ik achtereenvolgens drie collectie-exposities: ‘Ontdek het moderne’ in het Gemeente Museum in Den Haag (Kunstmuseum); ‘A lasting Truth is Change’ in het Van Abbemuseum in Eindhoven, en ‘Every Day, some day and other stories (1950-1980)’ het tweede deel van de trilogie van de collectie van het Stedelijk Museum in Amsterdam. Het vergelijk van deze drie is interessant. Niet alleen omdat het iets zegt over het tentoonstellingsbeleid en toekomstbeeld van de respectievelijke musea, ook omdat het verleden meespreekt.
