Men zegt dat fotografie op dit moment bijzonder populair is. Dat foto’s goede prijzen doen. Dat het wellicht het meest eigentijdse medium is, maar zelf ben ik er niet zo dol op. Natuurlijk foto’s zijn handig en sinds ik regelmatig op mijn website publiceer, heb ik ook altijd een cameraatje bij me. Maar wat de krant betreft erger ik me regelmatig, over die vervelende rubriekjes bijvoorbeeld waarin aandacht wordt besteed aan wat nu plotseling ‘beeldjagen’ heet. Juist door de regelmaat van de fotocolumns merk je dat het niet functioneert. Ach, het onderwerp is soms wel grappig, zoals van de week de fotootjes van het Abraham-ritueel waarbij een dorp een pop in de tuin van de man of vrouw plaatst die vijftig jaar oud geworden is, of van lege pretparken overal ter wereld. Toch heeft de vorm iets onhandigs, van het kaliber – ik wil alle verrassingseieren van het chocolademerk Kinderüberasschung verzamelen. Het verzamelen van beelden leidt er met andere woorden niet vanzelfsprekend toe dat een gewone foto bijzonder wordt. Hetzelfde geldt voor de uitvergroting of het vogelvlucht perspectief. Hoe naar is het om een hoofd te zien dat vele malen groter is dan een werkelijk hoofd. Zelfs bij Andreas Gursky, wiens werk ik zo nu en dan wel interessant vind, haak ik af als ik het teveel zie, vanwege het formaat van de foto’s, het recept, de voorspelbare formule. Kortom voor mij blijft de Unseen, unseen.

En toch, was ik over enkele fotografietentoonstellingen van de afgelopen tijd wel enthousiast. Het begint bij On the Move in het Stedelijk Museum. Een tentoonstelling over fotografie en grafisch design die de inleiding vormt voor de komende gemeente-aankopen. Het lukte me niet om de expositie tijdens de opening te zien: het was te druk. Maar toen ik er enige dagen later kwam, was ik meteen enthousiast. Ik verheugde me al bij een eerste blik, en wat me vooral beviel was de vanzelfsprekendheid waarmee de verschillende presentatievormen van de fotografie getoond werden.

Sommige foto’s waren zorgvuldig geprint en hingen ingelijst aan de wand. Andere werden juist als blad uit een tijdschrift gepresenteerd. Er waren dia projecties en boeken te zien, snapshots en beeld compilaties. Er was ‘vrij’ werk, zoals dat van Elspeth Diederix – de twee mooie foto’s, een van enkele roze bloempjes, de ander van een smartphone en een glas met een gekleurde vloeistof, waarschijnlijk een drank, sprongen er voor mij uit – en werk dat in een ‘opdrachtsituatie’ was ontstaan, zoals dat van Persijn Boersen en Margit Lucács. Zij voorzagen de wand van de lange roltrap van beelden uit sience fiction films. Het aardige van deze presentatie is dat zij tegemoet komt aan mijn ervaring als curator. Wanneer je een fotograferende – of filmende kunstenaar uitnodigt, zal je meteen moeten nadenken over de manier waarop het werk gepresenteerd wordt. Zelfs als fotografen analoog werken, kan het formaat van de foto verschillen. Behalve dit verschillende formaat, verschilt de drager van aard en van vorm. Een werk in een boek is iets heel anders dan een werk aan de wand, en het heeft me altijd verbaasd dat er heel wat kunstenaars zijn die zelf niet over die presentatievormen hebben nagedacht.

Maar On the Move geeft dus een ander beeld. Hier is de presentatie in de tentoonstelling opgenomen en dat doet me goed. Alsof de hedendaagse fotografie nu begrepen is. Behalve Elspeth Diederix was er nog een fotograaf die eruit sprong. Meteen toen ik de zaal betrad zag ik het werk van Witho Worms Cette Montagne, C’est Moi. Ik ben erg dol op oude fotografische technieken, de zilverachtige glans van een heliogravure of afdrukken van een foto’s in tijdschriften uit de twintiger en dertiger jaren. Thuis in die technieken ben ik niet, er zijn er ook redelijk veel, technieken die ontwikkeld werden, uitgeprobeerd en uitstierven om welke reden dan ook. Hedendaagse kunstenaars pakken zo’n techniek soms op, en zo maakte Worms zijn foto’s van de steenkoolbergen die in oude mijngebieden te vinden zijn. Er zijn steenkoolbergen in Heerlen, en in allerlei buitenlanden. Grote hopen steenkool, de opeengehoopte inhoud van de mijngangen, die ook als de mijnen gesloten zijn, blijven liggen en langzaam begroeid raken. Worms fotografeerde die bergen in zwart-wit. Ze zijn zwart, veel zwarter dan gebruikelijk en in het boek dat door Hans Gremmen werd vormgegeven, nog zwarter; Er werd steenkool verwerkt in de afdrukken.

Vanwege een aantal projecten waar ik mee bezig ben waar veranderingen in het landschap een rol in spelen, was ik erg blij met dit werk. En alsof het zo hoort spreek ik Worms op de bijzondere tentoonstelling Oh no! They did not… in het Grachtenpand De Drie Heuvelen aan de Herengracht in Amsterdam. Hier stellen Witho Worms, Hiryczuk /Van Oevelen en Hellen van Meene in een context die Frank van der Stok heeft verzorgd, hun foto’s tentoon.

Het initiatief werd genomen, omdat geen van drieën door een galerie op Unseen werd gebracht. Wonderlijk, omdat het om goede fotografen gaat met interessant project die zomaar een foto overstijgen. Witho Worms toont er zijn nieuwste project. Ook in dit project gaat het over productielandschappen, namelijk grootschalige bosbouw in Scandinavië wat tot Worms verbazing een veel gevarieerder landschap oplevert dan hij verwachtte. Met oog voor ecologische structuren worden niet alleen bomen verbouwd voor hout, maar ook de grond onder de bomen benut. Er staat struikgewas en planten die, naar ik meen, als voeding voor rendieren dient. Het levert na een complexe bewerking merkwaardige witte werken op waarin Worms de regelmatige structuren van de beplanting benadrukt.

Ook Hiryczuk /Van Oevelen fotograferen het landschap en de omgeving. En hoewel de afbeeldingen op hun foto’s, eenvoudigweg lijken te zijn wat het is: bomen, een boerenlandschap, ijsbergen in de zee, ligt de finesse ervan in een gedegen uitwerking van de manier waarop perspectieven en verdwijnpunten werken. Hoe dan ook, de presentatie in het lege, half in gebruik zijnde grachtenpand is bijzonder. De kunstenaars en de curator zijn bovendien veel aanwezig om de toeschouwers rond te leiden waardoor een bezoek meer dan de moeite waard is.

Foto: Entre Entrée, een studie van de Boulevard Périphérique in Parijs
Vrijdag 14 november, Presentatie in het Atelier Néerlandais van de Nederlandse Ambasade. In het kader van de Mois de la Photo

Dus toch, veel meer fotografie dan ik van mezelf gewend ben. Tot slot loop ik bij het naar huis gaan in de etalage van Athenaeum tegen enkele boeken met foto’s van Stephan Keppel aan. Het werk van Stephan Keppel ken ik al jaren. Het ontwikkelt zich gestaag en in de afgelopen twee tot drie jaar, zijn meerdere nieuwe projecten ontstaan. In 2012 verbleef hij als Artist in Recidence in een ruimte van het Mondriaan Fonds in Den Helder. Daar ontstond onder andere het fotoboek Reprinting the City. Ook hier deed Hans Gremmen de vormgeving. Vervolgens kreeg hij twee Artist in Residence plaatsen in Parijs, waar hij al met al bijna een jaar verbleef. Daar maakte hij een tweede fotoboek met Gremmen en hij nam een singeltje op ‘Auto Danse’ met geluiden van de autoweg – de périhérique – en auto ongelukken. Dit project deed hij samen met Neeltje ten Westenend – die afgelopen weekend in de Haarlemmermeerpolder bij Hoofddorp een Tractordans organiseerde. Ik heb de wat vage, fragmentarische fotografie van Keppel altijd mooi gevonden. Hij richt zich op details van de hedendaagse omgeving. Altijd elementen die op zichzelf al vormgegeven zijn en bestaan. Hij maakte een film van de waaiende dennen tussen de stijle hoogbouw bij de Bibliothéque National de France in Parijs. Fotografeert stille tuinen met droge struiken en planten vol spint.

 
Stephan Keppel │Entre Entrée, studie van de Périphérique │ 14.11.14 │ Atelier Néerlandais Parijs
On the Move│ Verhalen in hedendaagse fotografie en grafische vormgeving │29 .8.14 – 18.1.15 │ Stedelijk Museum Amsterdam