Op een ochtend tijdens de Covid-periode wordt er aangebeld. Het is Robin Waart. Hij staat onderaan de trap met een pakket dat hij vol enthousiasme overhandigt: zijn nieuwe boek Love, evoL (Evol / Love).   

Het is een bijzonder boek. De inhoud bestaat uit een verzameling filmbeelden met ondertitelingen. In iedere dialoog en uitspraak komt het woord liefde voor. Aan het begin van het boek prijkt een lange lijst, een lijst van lijsten, eerst indexen, dan ‘aspect ratio’s’, dan regisseurs, actrices en acteurs, titels, sleutelwoorden. Vervolgens de filmstills die evenals de titel gespiegeld zijn. Ze zijn diapositief in beeld gebracht. De kleuren zijn wonderlijk, een beetje griezelig, rood, blauw, grijs. De woorden zijn alleen te begrijpen als je als kind op spiegelschrift geoefend hebt.

Het is ook een mooi boek, vormgegeven door Vilmantas Žumbys, gedrukt bij Rob Stolk in Amsterdam. Zorgvuldig uitgevoerd. Goed nagedacht, bijvoorbeeld over het materiaal waar de prettige soepele, zwarte kaft uit bestaat, uit buckram – een soort canvas. Dat is nodig omdat de pagina’s met afbeeldingen dubbelgevouwen zijn. De niet diapositieve beelden – de omkering omgekeerd, de spiegeling gespiegeld – bevinden zich onzichtbaar aan de gesloten binnenkant. Dat is betekenisvol en maakt de bladerkant dik, veel dikker dan de rug. De soepelheid van het papier betekent dat je ondanks de wat merkwaardige dikte goed kan bladeren, goed vingergevoel, dus, ligt lekker in de hand.

Dan de inhoud die zowel strak gekaderd is als ongebreideld. De inhoud is gekaderd door de opdrachten die de kunstenaar voor zichzelf formuleerde. Deze zijn streng en eenduidig: In iedere filmtekst of dialoog komt het woord liefde voor. Waar mogelijk worden woord en beeld gespiegeld. De lengte van de lijsten is echter volstrekt willekeurig, evenals hun functie en betekenis. De lijst van de films bijvoorbeeld had veel langer kunnen zijn, of korter. Het is de kunstenaar die besluit wanneer het stopt. Om dat laatste gegeven te benadrukken ontbreekt de Z- in de lijst, een nadrukkelijke positionering, een ode aan de oneindige reeks, een buiging voor de willekeur. Want, waarom een lijst van aspect ratio’s – dat vreemde en geheimzinnige begrip, dat precisie suggereert, maar tegelijkertijd maar één manier is om over beeldverhoudingen te spreken. En dan de sleutelwoorden uit de lijst, waar geven zij toegang toe? Waarom deze? Zo dwaas en precies als de omkering van het woord LOVE – EVOL is, zo dwaas en precies zijn de lijsten en is het boek. Opgesomd en gespiegeld als in een kwade droom, een droom over liefde en haar tegendeel.

—

Om het boek te introduceren en het einde van de Covid-stilte te vieren heeft Waart een aantal activiteiten bedacht. Een roze handout met alle zinnen (ondertitelingen) uit het boek – in briefvorm – verbindt boek met locaties en activiteiten: een expositie bij Rongwrong –  For, after, to and because – en een presentatie bij A rose is a rose, is a rose in de Rozenstraat. Op beide plekken bestaat de bijdrage van Waarts eigen werk uit een grote stapel van die handouts in verschillende kleuren roze. Ook in de presentatie van deze stapels handouts is een omkering verstopt. In de Rozenstraat zijn de woorden over liefde in chronologische volgorde genoteerd, van de eerste tot de laatste. Bij Rongwrong is dat omgekeerd, van de ondertiteling van de laatste film still tot de eerste. Verder wordt de cumulatie van liefdeswoorden buiten in de stad op vijf billboards voortgezet.

Ik neem op een fijne zaterdag deel aan de stadswandeling langs de expositielocaties en de billboards. Mensen staan stil. Verkeer raast. Ik sta op bekende hoeken vlak bij mij in de buurt. Een hoek bij de Overtoom vlakbij een restaurant en enkele bloemenzaken. Hier fiets ik vrijwel dagelijks langs op weg naar het Vondelpark, doorgangsfietspad, verbinding tussen West en Oost, tussen het Centrum en West, het Centrum en Zuid. We staan bij het stoplicht en Waart vertelt, leest voor. De deelnemers luisteren naar filmcitaten met en zonder literaire verwijzingen, ze vervliegen in het geluid van het verkeer. Ook de tweede hoek is bekend. We staan nu vlak bij een oud kraakpand, een kunstenaarspand met een galerie en een beroemde lhbti-sociëteit.

—

Hoewel ik inmiddels al heel wat heb beschreven, het boek, de wandeling, en ik mijn enthousiasme duidelijk liet blijken, heb ik eigenlijk nog niets gezegd over wát ik nou zo bijzonder vind aan het werk van Waart. Dat vind ik dan ook niet zo gemakkelijk en ik zal met twee woorden beginnen die me karakteristiek lijken voor zijn werk: radicaal en genereus. Deze woorden tellen op bij de twee die ik al eerder bij de beschrijving van het boek gebruikte: ongebreideld en gekaderd.

Radicaal is het werk van Waart omdat hij zijn nieuwsgierigheid en levenslustige wens om kunst te maken zo grenzeloos volgt. Verzamelen en lijsten maken staat op die weg centraal. De paar keer dat wij spraken over zijn liefde voor boeken, zijn interesse in literatuur en zijn grote verzameldrift, vertelt hij onder andere:
“Toen ik op de academie zat zei een van mijn mede studenten: “Weet je waar jij goed in bent? In verzamelen. Daar moet je wat mee doen.” Ik was toen al begonnen met het verzamelen van boeken. Ik probeerde alle verschillende uitgaven van Gorters Mei bijeen te brengen, en was tijdens colleges literatuur over het fin-de-siècle en modernisme ingevoerd geraakt in teksten over literatuur, over Willem Kloos bijvoorbeeld, de kunsthistoricus die in een tekst het woord ‘Kloos reading’ bedacht. Dat liet me niet meer los.”

De grote liefde voor verzamelen en literatuur werd ook een grote liefde het verzamelen van woorden. Woorden zoals ze onder andere in ondertitels en geschreven vertalingen voor slechthorenden te ontdekken zijn. Waart combineert die fascinatie met een fascinatie voor het boek als een ding: het boek in al haar bijzondere concrete, willekeurige en tastbare facetten, zoals de schutbladen of de opdrachten die erin kunnen staan. De opdracht is een enigmatisch autobiografisch element dat de boeken die vaak duizenden keren vermeerderd zijn toch aan één enkele reële, geliefde persoon buiten het boek verbindt. Dat is bijzonder, en in mijn ogen radicaal. Als ik Waart radicaal noem, bedoel ik dus niet dat hij op de barricaden staat, dan bedoel ik dat hij zonder enige schaamte alle details van het boek beschouwt en gebruikt.

Genereus is het werk van Waart vooral omdat hij zo’n brede interesse heeft die hij graag met anderen deelt. Dat blijkt onder andere uit de bijzondere expositie For, after, to and because in Rongwrong waarvan de titel verwijst naar een werk van Peter Downsbrough (1940, V.S.). Het oeuvre van Downsbrough is een fundamenteel onderzoek naar ruimte en taal. Voegwoorden en tussenvoegsels spelen daarbij de hoofdrol. Zo’n tussenvoegsel lijkt irrelevant, maar is volstrekt wezenlijk voor onze logische ervaringen en de samenhang van ruimte en tijd. Het is een onmisbare en onooglijk onderdeel van taal dat desalniettemin een hele wereld opent.

Een werk van Carel Blotkamp (1945, Nederland) zou je een sleutelpositie in de expositie toe kunnen kennen. Het gaat om twee postkaarten van schilderijen van Mondriaan die hij met pailletten heeft beplakt. De betekenis van de Mondriaans laat ik even buiten beschouwing om aandacht te besteden aan de glimmende pailletten die als kleine spiegels zijn. De ruimte om het werkje heen wordt honderden keren herhaald. Spiegelen is een fundamenteel proces. Het kan een vorm van herhalen en vermeerderen zijn, terwijl bij een veelvuldige spiegeling het beeld in fragmenten uiteenvalt. Denk aan een caleidoscoop. Spiegelen is niet alleen een evenknie van symmetrie, het is ook een wezenlijk biologisch, psychologisch en sociologisch proces. Als je denkt aan celdeling staat de spiegeling niet alleen aan de oorsprong van de kunst, maar aan die van alle leven, – zeker als er ook sprake is van kleine vegen en fouten.

Gekaderd en ongebreideld, radicaal en genereus. Een film van Bunny Rogers (1990) wordt prominent in de ruimte geprojecteerd. Twee mensen kussen onophoudelijk. Hun jonge aanwezigheid doet de galerie oplichten. Ook dit werk gaat in zeker opzicht over symmetrie. Voortdurend kussend, is het filmbeeld heerlijk, maar – evenals Evol – verontrustend.

Groot en in het oog springend werk wordt in de expositie afgewisseld met kleine en subtiele werken, zoals het intermezzo van Hermann Gabler (1958, Duitsland) en de verscheurde offset druk van Mitchell Thar (1991) die tussen het werk van Bunny Rogers en Pati Hill is opgehangen. Het werk van Pati Hill (1921-2014, Groot Brittannië) is nieuw voor mij. Ik vind het werk indrukwekkend. Hill kopieert eenvoudige objecten en het resultaat leidt je onmiddellijk naar een beladen, huislijke omgeving. De films van Chantal Akerman schieten me te binnen.

Tot zover de werken die in het daglicht hangen in de smalle ruimtes van de kleine galerie. Als je vervolgens via een trap de kelderruimte betreedt, is daar de film Night 4 Day van Emily Wardill (1977) te zien. Deze film ging in 2020 in de Secession in Wenen in première. Hier is spiegelen een aspect van de relatie tussen een moeder en een zoon. Zij staan in het centrum van een complex What-If-verhaal dat zich in Portugal afspeelt. Het is een soort utopie met elementen uit het verleden. Een gedroomde woonlocatie verbindt de verschillende filmische onderdelen, de landschapsbeelden, dialogen en interviews. Het gaat om een bestaand gebouw, het driehoekige woonhuis van de overleden architect António Teixeira Guerra dat vlak voor de Anjerrevolutie in 1974 gereed kwam.

Natuurlijk is de kleine expositie in Rongwrong complexer en grootser dan hier beschreven kan worden. Toch hoop ik dat duidelijk wordt hoe verassend veelzijdig ze is, veelzijdig als het enthousiasme van Robin Waart met zijn vermogen om steeds meer relaties expliciet te maken. Wat hij doet is meer dan verzamelen, alles wat Waart doet geeft ook betekenissen prijs. Hij spiegelt en vermeerdert woorden, objecten en betekenis.

Evol/Love – Nibor Traaw
ISBN 978-908-2936-29-2
Self-published: Stichting Mei, Amstelveen, NL 2020
19.6 x 19.6 cm
160 stills
200 pages
666 copies

Evol/Love is a project in three parts: a billboard series, installation and publication connecting 160 subtitled movie stills that all contain the word Love. A collage of voices and definitions arranged in alphabetical order, from ‘Love is where you find it’ (A: A Date with Judy, US 1948, 00:22:37) to ‘But even if it’s a little late, love has a way of coming back to you’(Y: Yeonae/Love is a Crazy Thing, KR 2005, 01:38:02), but mirrored and read backwards to sound like its antonym: evil.

Selected as one of the Best Dutch Book Designs of 2020 and one of The Most Beautiful Books of 2020 in Lithuania